Helgoland –  Hillige Lunn

Li Spreek!	It Frysk!
Sen deät bloot Würder wat wi gau ferdjit?	Binne it inkeld wurden, dy’t wy gau ferjitte?
Wear wi mooin ni mear wet ho deät hat hit?	Dêr’t wy ien dei letter, neat mear wat fan witte?
Es deät en Stek fan ii ooin Lewwen?	Kin men dêrfan hâlde, mei it hert en mei fjoer
Wat es dollung dearfan no blewwen?	Wêr is dy leafde keard, wat is dêr noch fan oer?
Wi smit ‘et wech as en ool Stek Papiir!	Wy fersmite it Frysk, as wie it âld papier!
Wi teenk ni fiider-Wi lewwe blooat hiir.	Wy libje hjir mar wat, wy tinke net safier!
	Oersetting: Joop Oostra

 

 

 

Helgoland: symboal fan romantyk, frede en moetingsplak

 ´Helgoland ist heute ein Leuchtfeuer des Friedens, der Versöhnung und der Freiheit im Weltmeer´. Bondskanselier Ludwig Erhard yn 1965.‘Gemeinsam ist uns das Volkstum, gemeinsam der Kampf gegen die Naturgewald der Nordsee, gemeinsam voor allem das Bewusstsein unserer Frieheit von den Niederlanden bis nach Dänemark’.Ut it Friesische Manifest fan 1955 (yn Aurich lêzen troch prof. dr. Jelle Brouwer). 

 As moetingsplak  fan Ingelsen en Dútsers in symboal fan frede. Mar ek moetingsplak fan Friezen, healwei de Fryske seelannen yn Noard- en West-Fryslân.

 Helgoland: de tiid yn Dútslân nei 1890, it âlde Helgoland

 Yn 1890 troch de Ingelsen ferruile mei Dútslân foar Zanzibar en in part fan Tanzania. Helgoland hâldt hjirby, oant hjoed de dei,  har âlde rjocht sels tol te heffen. It bliuwt de grutste ynkomsteboarne. It wie fierders in eilân fan fiskers en sterk opkommend  badtoerisme (1900: 15.000). Yn 1908 begjint de oanlis fan de marinehaven. Oant 1918 ta wurde froulju en bern stadichwei fuortstjoerd; mannen bliuwe as dwangarbeiders. Nei 1918 in goede tiid mei it toerisme. Nei 1933 oanlis nije sterke marinehaven, foar U-boaten. Hiel Helgoland is yn april 1945 platgoaid troch de RAF. Oefenterrein foar de Ingelsen oant 1952; alle Helgolanners wurde evakuearre nei de fêste wâl. It eilân wurdt yn 1952 wer Dúts en de ynwenners meie weromkomme. Nei de opbou wer in goede tiid troch it toerisme.    

 Helgoland, de Fryske kant

 Foar dit lytste Frysk taalgebiet, ferbûn mei de Fryske talen fan Amrum, Sylt en Föhr, binne in stavering opsteld en wurdlisten. Der binne skreaune teksten. De sprektaal hat de twa evakuaasjes oarlibbe. Literêre teksten binne opkommen yn en nei de twadde evakuaasje. Ferneamde strider foar de âlde rjochten fan Helgoland en syn taal is August Kuchlenz (stoar yn 1961). Bekend skriuwer fan en oer Helgoland is James Krüss.

 Helgoland, om fierder te lêzen

* Tresoar: trefwurd systematyske katalogus 11-399 jout 474 treffers, ek oer oare Noardfryske eilannen.

* H. van Lengen: Die Friesische Freiheit des Mittelalters, Aurich 2003. (Jout nij kompleet oersjoch.)

* Th. Steensen: Das grosse Nordfriesland-Buch, 2000. (Tresoar nr. E 8346 yn iepen kolleksje.)

* H.P. Rickmers: Helgoland 100 jahre Deutsch, 1990. (Tresoar nr. F 2064.)

* J. Krüss: Historie von der schönen Insel Helgoland, 1999. (Tresoar nr. C 39762.)

* De Tsjerne, 1952 nr. 4, bydrage Krüss.

* De Stim fan Fryslân, 1961 7 april oer Kuchlenz.

* De Pompeblêdden 2000, nr. 71, oer taal en eilân.

(alle tiidskriften by Tresoar yn de iepen kolleksje).

Foar de Fryske Rie                  26.01. 2007              Jetze Dijkstra